RUMUSAN ARTIKEL JURNAL BIDANG BAHASA DAN SASTERA

Peranan Bahasa dan Sastera: Umpama Irama dan Lagu

Jurnal Peradaban Melayu, Jilid 5, Tahun 2007

Siti Khariah Mohd Zubir

Jurnal ini merupakan hasil kajian oleh Siti Khariah Mohd Zubir yang bertajuk Peranan Bahasa dan Sastera: Umpama Irama dan Lagu. Perbincangan dalam  jurnal ini adalah untuk memberi gambaran yang jelas tentang peranan bahasa dan sastera dalam kehidupan seharian. Bahasa Melayu mempunyai nilai sastera, budaya dan agama yang sangat tinggi. Selain itu, semangat dan nilai yang terdapat dalam Bahasa Melayu  juga boleh menjadi pendorong untuk menggerakkan perkembangan ilmu pengetahuan.

Kajian beliau ini juga disokong dengan hujah oleh Collins (1999) dan Awang Sariyan (2000) yang menyatakan bahawa kebitaraan bahasa Melayu pada abad ke-16 dan ke-17, telah mencapai taraf bahasa antarabangsa, terutama dengan kedudukannya sebagai bahasa diplomatic, lingua franca, bahasa perdagangan sedunia, bahasa penyebaran agama besar di dunia dan bahasa sastera. Perkaitan antara bahasa dan sastera tidak dapat dinafikan lagi.

Berdasarkan tajuk fokus kajian, jurnal ini ditujukan kepada seluruh lapisan dan golongan rakyat Malaysia dalam  penggunaan bahasa seharian samada percakapan atau pertuturan mahupun secara bertulis. Oleh itu, peranan-peranan bahasa dan sastera haruslah diperhalusi dan diteliti agar setiap masyarakat menjaga, menghargai dan mencintai bahasa Melayu dan agar bahasa ini terjaga dan tidak ditelan arus zaman.

Secara keseluruhannya, jurnal ini cuba untuk menyampaikan bahasa dan sastera mempunyai hubung kait yang sangat kuat terutamanya dari segi peranannya. Peranan bahasa dan sastera ini jika digunakan dengan betul dapat meningkatkan nilai bahasa itu sendiri selain masyarakat akan lebih menghargai bahasa Melayu ini.

Menurut A.Aziz Deraman (2006) dipetik daripada kertas kerja yang bertajuk “Bahasa dan Kesusasteraan Melayu Dalam Menghadapi Wawasan 2020” menyatakan bahawa kegemilangan bukan sahaja terserlah di kalangan 200 juta orang umat berbahasa Melayu di rantau ini, bahkan dalam perspektif yang lebih luas meletakkannya di pentas dunia.

Menurut Mohd Yusof Haji Othman pula menyatakan bahawa bahasa tidak mungkin dipisahkan daripada amalan hidup seseorang. Bahasa bukan semata-mata alat komunikasi tetapi jauh daripada itu. Bahasa ialah pembina budaya dan pandangan alam seseorang.

Bahasa Melayu adalah bahasa negara dan berfungsi sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan, maka statusnya menjadi amat penting sebagai bahasa pengantar sistem pendidikan kebangsaan. Fungsi bahasa Melayu dalam sistem pendidikan telah dirumuskan oleh Akta Pendidikan 1961, lanjutan penegasan perundangan terhadap Penyata Razak 1956 dan Laporan Rahman Talib 1960. Bahasa Melayu telah Berjaya diangkat dan bertindak sebagai bahasa ilmu. Bahasa Melayu digunakan di peringkat sekolah rendah, menengah dan sebahagian besar daripada pengajian di peringkat tinggi.

Menurut penulis, Bahasa Melayu digunapakai sebagai beberapa undang-undang dan digunakan juga dalam peraturan-peraturan pejabat. Secara ringkas, undang-undang Malaysia menetapkan tiga undang-undang yang berkaitan dengan bahasa. Pertama, bahasa Melayu menjadi bahasa kebangsaan bagi Negara Malaysia, Kedua, bahasa Melayu menjadi bahasa rasmi bagi melaksanakan maksud-maksud Kerajaan Persekutuan, Badan Berkanun, Kerajaan Negeri dan Pihak Berkuasa Tempatan. Ketiga, rakyat Malaysia tidak dilarang menggunakan, belajar atau mengajar bahasa-bahasa lain.

Bahasa Melayu juga berpengaruh dalam memupuk kesenian bangsa dengan penghayatan dan penyertaan yang menyeluruh. Bahasa memupuk resam, nilai dan norma sesuatu bangsa. Dalam situasi politik, ekonomi dan sosial yang berubah, bahasa tetap mampu mengisi keperluan sesebuah tamadun.

Peranan sastera pula terutamanya sastera Melayu dapay membina insaniah dalam kehidupan manusia. Hal ini amat bertepatan dengan konsep membina ‘modal insan’ yang diharap-harapkan oleh pemimpin negara.

Selain itu, ia juga berperanan dalam usaha pengayaan khazanah ilmu dan persuratan bahasa Melayu wajar dipertingkatkan kepada semua peringkat usia pembelajaran dan pengajaran. Proses pengayaan ini merupakan proses yang berterusan dan menjadi agenda utama dasar pentadbiran negara.

Menurut Shahnon Ahmad (1997), kesusateraan berperanan sebagai satu cabang kesenian yang berteraskan cinta. Cinta di sini maksudnya cinta kepada keindahan dan cinta kepada kebenaran. Karya kesusasteraan dicipta oleh para sasterawan untuk membangunkan peribadi manusia supaya cinta akan keindahan dan cinta akan kebenaran.

BAHASA DAN SASTERA UMPAMA IRAMA DAN LAGU

            Bahasa dan sastera umpama irama dan lagu, kedua-duanya saling memerlukan di antara satu sama lain. Bahasa Melayu dan Kesusasteraan Melayu mula bergerak seiring apabila Jepun  mengambil alih tampuk pemerintahan sama ada di Tanah Melayu ataupun di Singapura. Kekalahan Kerajaan Inggeris dan kekejaman pemerintahan Jepun telah menyalakan semangat kebangsaan.

            Menurut penulis, ilmu sastera tidak boleh disampaikan melalui ragam bahasa rendah. Oleh itu, untuk memahami, mempelajari dan mentelaah karya sastera memerlukan ilmu bantu iaitu bahasa yang merangkumi semantik, mantik, psikologi, linguistic dan sebagainya.

            Menurut Awang Sariyan (2006), terdapat hubungan antara ilmu bahasa dengan penghasilan karya kreatif. Ilmu bahasa sebenarnya mempunyai pertalain yang amat erat dengan penghasilan karya kreatif dan oleh sebab itu tidak harus dianggap sebagai batu penghalang dalam usaha menonjolkan gaya bahasa yang indah.

            Sebagai seorang penulis, mereka perlu menguasai beberapa aspek bahasa seperti morfologi, sintaksis, fonologi dan semantik. Keempat-empat aspek tersebut sebenarnya digunakan oleh para penulis setiap kali mereka berkarya. Secara ringkasnya, morfologi ialah bidang yang berhubung dengan pembentukan kata, sintaksis ialah bidang yang berhubung dengan pembentukan ayat sementara fonologi pula ialah bidang yang berhubung dengan sistem bunyi sesuatu bahasa dan semantik ialah bidang yang berhubung dengan makna.

            Dengan ilmu bahasa, morfologi ialah bidang ilmu tentang pembentukan kata. Dalam setiap bahasa, ada dua unit morfologi iaitu morfen dan kata. Morfen pula terbahagi kepada dua iaitu morfen bebas dan morfen terikat. Morfen bebas ialah morfen yang dapat berdiri sendiri sementara morfen terikat pula ialah morfen yang tidak dapat wujud sendiri dan hanya dapat berfungsi jika digabungkan dengan morfen bebas. Kata pula terbentuk daripada satu morfen sahaja dapatlah dianggap morfen bebas. Tiga proses bahasa berlaku dalam morfologi iaitu pengimbuhan, penggandaan dan penggabungan.

KESIMPULAN

            Secara keseluruhannya, dapatlah disimpulkan bahawa bahasa dan kesusasteraan akan mengajak kita untuk berpadu tenaga membina, memupuk dan mengembangkannya. Oleh itu, peranan bahasa dan sastera umpama irama dan lagu. Kata sepakat antara bahasa dan sastera akan mampu menunjukkan fikiran, kreativiti dan aktiviti.

            Bahasa Melayu dan Kesusasteraan Melayu berperanan menggerakkan kehidupan kebudayaan bangsanya meliputi akal fikiran dan daya ciptaan dalam segala tuntutan dan keperluan.